شاخص توده بدنی یا BMI

1. شاخص توده بدنی (BMI) چیست؟
2. طبقه بندی های شاخص توده بدنی
3. شاخص توده بدنی برای کودکان
4. تفاوت های نژادی
5. تاثیرات اضافه وزن و چاقی بر سلامت
6. محدودیت های استفاده از شاخص توده بدنی

شاخص توده بدنی چیست؟

شاخص توده بدنی یا BMI مقیاسی برای اندازه گیری میزان چربی بدن و تناسب  اندام بر اساس نسبت وزن به قد فرد است. این شاخص از طریق حاصل تقسیم وزن بر مجذور قد فرد محاسبه می شود و برای افراد بالای 20 سال چه خانم چه آقا درست کار می کند و اعداد متوسط این شاخص برای کودکان بالای دو سال متفاوت است. این عدد نشان می دهد که شما دارای کمبود وزن هستید و باید وزن اضافه کنید یا اندامتان متناسب است یا اضافه وزن دارید و باید وزنتان را کاهش دهید.

شاخص توده بدنی یا بی ام آی مخفف عبارت body mass index سنجشی آماری برای مقایسه وزن و قد افراد است. در واقع این سنجش میزان چاقی را اندازه گیری نمی کند بلکه ابزاری مناسب است تا سلامت وزن فرد با توجه به قدش تخمین زده شود که از روی آن می توان محاسبه چاقی را برداشت کرد.

این شاخص در بین سال های ۱۸۳۰ تا ۱۸۵۰ توسط آدولف کوتله دانشمند بلژیکی ابداع شد به همین دلیل به آن شاخص کوتله نیز می گویند. طریقه محاسبه آن بسیار ساده است. کافی است قد و وزن خود را در فرمول زیر قرار دهید. شاخص توده بدنی از طریق تقسیم وزن فرد به کیلوگرم بر توان دوم (x²) قدش به متر بدست می آید.

طبقه بندی های شاخص توده بدنی

سازمان جهانی بهداشت معتقد است که اگر شاخص توده بدنی فردی کمتر از ۱۸/۵ این فرد دچار کمبود وزن و مشکوک به سوء تغذیه است و اثار منفی ماندگاری بر سلامت جسمی و ذهنی آن ها باقی می گذارد. از سوی دیگر نیز اگر این شاخص بالای ۲۵ باشد فرد دارای اضافه وزن است و چاق در نظر گرفته می شود.

• کمتر از۱۸/۵: کمبود وزن (Underweight)
• بین ۱۸/۵ تا ۲۴/۹: وزن نرمال (Normal Weight)
• بین ۲۵ تا ۲۹/۹ : اضافه وزن (Overweight)
• بین ۳۰ تا ۳۴/۹: چاقی درجه ۱ (Obesity Class I)
• بین ۳۵ تا ۳۹/۹ : چاقی درجه ۲ (Obesity Class II)
• بیشتر از 40: چاقی مفرط و مرگبار (Morbid Obesity)

شاخص توده بدنی برای کودکان

 همانطور که گفتیم BMI برای کودکان به شکل دیگری محاسبه می شود هرچند روش کار برای آن ها نیز تقریبا مشابه بزرگسالان است اما برای کودکان درصدی را برای مقایسه کودک با کودکان هم سن و هم جنسیت او فراهم می کند. BMI زیر ۵ درصد به عنوان کم وزنی و بالای ۹۵% به عنوان چاقی در افراد زیر ۲۰ سال در نظر گرفته می شود.

کودکان و نوجوانان زیر ۲۰ سال با BMI بین ۸۵ تا ۹۵ درصد جزء افرادی که اضافه وزن دارند به حساب می آیند. مطالعات اخیر در بریتانیا نشان داده که شاخص دختران ۱۲ تا ۱۶ ساله به طور متوسط حدود ۱ کیلوگرم بر مترمربع (1.0 kg/m2) نسبت به پسران بیشتر است.

تفاوت های نژادی

شاخص توده بدنی با عددهای داده شده تقریبا برای مردم کشورهای غربی مشابه است ولی این میزان در سایر کشورها و برای مردم سایر نژادها متفاوت است. برای مثال در ژاپن شاخص توده بدنی نرمال باید بین ۱۸/۵ تا ۲۳ باشد این در حالی است که تقریبا این میزان برای کشورهای غربی ۲۵ است.

شاخص توده بدنی در ایران نیز مورد بررسی قرار گرفته برای مثال حد بالای BMI نرمال برای مردان ۲۱ تا ۲۵ و برای زنان ۲۳ تا ۳۵ است.

تاثیرات اضافه وزن و چاقی بر سلامت

طیف های مختلف BMI بر اساس رابطه بین وزن بدن و بیماری ها و مرگ تعیین شده است. افراد دارای اضافه وزن یا چاق بیشتر به بیماری های مختلف و مشکلات سلامتی مبتلا می شوند که از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• فشار خون بالا
• چربی خون بالا
• دیابت نوع دوم
• بیماریهای قلبی عروقی
• سکته
• بیماری کیسه صفرا
• آرتروز استخوانی
• اختلالات خواب
• برخی از انواع سرطان (سینه، رحم، مقعد و ...)
• فاکتورهای خطرزا

بیماری هایی که نام بردیم، از جمله بیماری های مرتبط با چاقی هستند در صورتی که اضافه وزن یا چاقی شما همراه با دست کم دو مورد از فاکتورهای خطرزا نیز همراه باشد، احتمال ابتلای شما به این بیماری ها بیشتر می شود. عوامل خطرزا عبارتند از:

• فشار خون بالا
• سطح بالای کلسترول بد در خون LDL
• سطح پائین کلسترول خوب در خون HDL
• چربی خون بالا ( تریگلیسیرید بالا)
• قند خون بالا
• سابقه خانوادگی بیماری قلبی
• عدم فعالیت بدنی و ورزش
• مصرف سیگار و الکل

برای افرادی که شاخص توده بدنی آنها ۳۰ و بالاتر از آن است و یا کسانی که دچار اضافه وزن هستند و یک یا دو مورد از فاکتورهای خطر را دارند پیشنهاد می کنیم که وزن خود را کاهش دهند. حتی یک کاهش وزن جزئی ( ۵ تا ۱۰ درصد وزن فعلی شما) ریسک ابتلا به این قبیل از بیماری ها را کاهش می دهد.

افرادی که اضافه وزن دارند و کمتر از دو مورد از فاکتورهای خطر را دارند نیز با اینکه خطر کمتری تهدیدشان می کند اما باید مراقب افزایش وزنشان باشند و وزنشان را کاهش دهند.

محدودیت های استفاده از شاخص توده بدنی

گر چه شاخص توده بدنی به طور معمول برای همه زنان و مردان نتایج قابل اعتمادی را نشان می دهد اما مانند تمام مسائل دیگر دارای محدودیت هایی است.

این شاخص ممکن است برای ورزشکاران و افرادی که بافت ماهیچه ای مستحکم و متراکم دارند، با ضریب خطا همراه باشد و BMI آنها را بیشتر از میزان واقعی نشان دهد زیرا اضافه وزنی را که به دلیل بافت ماهیچه ای به وجود آمده است را با چربی اضافی بدن اشتباه می گیرد.

در مورد استفاده از این شاخص برای سالمندان نیز محدودیت هایی وجود دارد زیرا ممکن است در مورد اضافه وزن این افراد را کمتر از حد واقعی نشان دهد.

محاسبه شاخص توده بدنی برای زنان باردار کاربردی نیست. در افراد بین ۱۸ تا ۲۰ سال باید از روش محاسبه شاخص توده بدنی برای کودکان استفاده کرد تا اعداد به دست آمده واقعی باشند.