علت کم خونی چیست و چه علائمی دارد

هموگلوبین سالم نیازمند آهن فراوان برای ارائه عملکرد خود است. بیماران مبتلا به کم خونی معمولا با سطوح کم هموگلوبین در بدن خود مواجه هستند که مشکلی بزرگ برای جریان خون محسوب می شود.هموگلوبین برای انتقال اکسیژن در سراسر بدن نیاز است. در واقع، خون شما بدون هموگلوبین دارای رنگ قرمز سالم نخواهد بود. از آنجایی که برای شمارش بالای هموگلوبین به میزان زیاد آهن نیاز است، ارتباط نزدیکی با سلامت گلبول های قرمز خون دارد.ویتامین B۱۲ نیز نقش های مهمی در بدن انسان ایفا می کند که یکی از آنها حفظ سطوح سالم گلبول های قرمز خون است. افراد مبتلا به کم خونی اغلب با کمبود این ماده مغذی مواجه هستند یا قادر به جذب درست آن از غذاهای مصرفی خود نیستند. از این رو، یک رژیم غذایی سرشار از آهن و ویتامین B۱۲ برای درمان کم خونی ضروری است.

مهمترین نوع کم‎ خونی، فقر آهن می‎باشد که درمان آن با تجویز مکمل‎های آهن توسط پزشک صورت می‎گیرد. در سایر انواع کم‎ خونی نیز با توجه به عامل کم‎ خونی، درمان مناسب توسط پزشک متخصص انجام می‎شود.

یکی از گروه های مستعد کم خونی عمدتا زنان و مادران باردار هستند، چرا که این افراد بیش از سایرین به واسطه دوران قاعدگی و زایمان خود، خون از دست می دهند. علاوه بر این، وراثت و ژنتیک نیز در افرادی که قبلا در خانواده، بیماران تالاسمی داشته اند، می تواند این افراد را مستعد کم خونی کند. همچنین افراد بالای 65 سال، افرادی که سابقه ابتلا به بیماری های مزمن مانند سرطان، اختلالات کلیوی، دیابت و همچنین برخی بیماری های گوارشی مانند بیماری کرون و سلیاک مستعد کم خونی هستند.

 علل بروز کم‎ خونی

با توجه به نوع کم خونی، علل بروز آن در افراد مختلف متفاوت می باشد. اما بطور کلی علل کم خونی را می توان به سه دسته کلی تقسیم بندی نمود:

خونریزی: کم خونی ممکن است در نتیجه خونریزی به وجود بیاید. خونریزی ممکن است ناگهانی و یا در نتیجه آسیب و یا جراحی باشد. در اغلب موارد خونریزی به صورت تدریجی در جریان اختلالات مجاری گوارشی و ادراری به وجود می‎آید. خونریزی های مزمن منجر به کاهش مقدار آهن و در نتیجه بروز کم خونی می‎شوند.

ناتوانی بدن در تولید گلبول‎های قرمز: کم خونی زمانی روی می‎دهد که بدن قادر به ساخت گلبول‎های قرمز به اندازه کافی نباشد. مواد مغذی زیادی برای تولید گلبول‎های قرمز لازم هستند که از مهمترین آنها می‎توان به آهن، ویتامین B12 و اسید فولیک اشاره کرد.علاوه بر این ترکیبات، مس و هورمون اریتروپویتین منجر به تحریک تولید گلبول‎های قرمز می‎شوند. بدون وجود این مواد، تولید گلبول‎های قرمز به اندازه کافی نبوده و یا تغییر شکل داده و قادر به حمل اکسیژن نخواهند بود.

افزایش تخریب گلبول‎های قرمز: نیمه عمر گلبول‎های قرمز، 120 روز می‎باشد. اگر که این گلبول‎ها زودتر از موعد مقرر تخریب شوند، مغز استخوان توانائی تولید گلبول‎های قرمز را بالا می‎برد تا بتواند تخریب زود هنگام را جبران کند. اگر که سرعت تخریب گلبول‎های قرمز از سرعت تولید آنها بیشتر باشد، کم خونی به وجود می‎آید.

عوامل ایجاد کننده کم خونی

عواملی وجود دارد که می تواند ریسک شما را برای ابتلا به کم خونی افزایش دهد از جمله:

رژیم غذایی ناکافی که دچار کمبود بعضی ویتامین ها و املاح خاص باشد. اگر رژیم غذایی شما به طور متناوب دچار کمبود آهن، ب 12، فولات و ب6 باشد، ریسک شما برای ابتلا به کم خونی افزایش می یابد.

بیماری های روده ای: وجود یک بیماری روده ای زمینه ای که منجر به اختلال در جذب ویتامین ها و املاح می شود از جمله کرون و سلیاک.

قاعدگی: معمولا خانم هایی که هنوز به یائسگی نرسیده اند، ریسک بیشتری برای ابتلا به کم خونی فقر آهن نسبت به خانم های یائسه و مردان دارند. خونریزی دوره پریود باعث از دست رفتن مقدار زیادی گلبول قرمز خون می شود.

بارداری: اگر باردار هستید و مولتی ویتامین و اسید فولیک و آهن استفاده نمی کنید، ریسک شما برای ابتلا به کم خونی بیشتر است. برای اطلاعات بیشتر در مورد میزان و نحوه مصرف آهن در بارداری می توانید مقاله زیر را مطالعه کنید:

بیماریهای مزمن: ابتلا به دیابت، نارسایی کلیه و سرطان ریسک ابتلا به کم خونی را افزایش می دهد؛ زیرا می توانند بدن را با کمبود گلبول های قرمز مواجه کنند.

از دست رفتن آهسته و مزمن خون: این مسأله به دلیل زخم یا سایر عوامل اتفاق می افتد و بدن را با کمبود آهن و ذخائر آن مواجه کرده و منجر به بروز کم خونی فقر آهن می شود.

سابقه خانوادگی: اگر دارای سابقه خانوادگی کم خونی های ارثی مانند کم خونی داسی شکل هستید، ریسک شما برای ابتلا به کم خونی بالاتر می رود.

سایر عوامل: سابقه بعضی عفونت های خاص، بیماریهای خونی و اختلالات خودایمنی نیز می تواند منجر به افزایش ریسک کم خونی شود. علاوه بر این اعتیاد به الکل و سوء مصرف آن، قرار گرفتن در معرض بعضی مواد شیمیایی و بعضی داروهای خاص توانایی بدن را برای تولید گلبول های قرمز خون تحت تأثیر قرار داده و ریسک کم خونی را افزایش می دهند.
سن: افراد بالای 65 سال بیش از سایرین در معرض ابتلا به کم خونی قرار دارند.

علائم کم خونی

در بسیاری از افراد مبتلا به این بیماری، علائم می تواند به گونه ای خفیف باشد که قابل تشخیص برای خود فرد هم نباشد. با توجه به اینکه علت های ایجاد این بیماری متفاوت است، علائم هم می تواند متفاوت باشد. از علائم معمولی که افراد مبتلا به این بیماری از خود بروز می کنند، می توان به:

• احساس خستگی در افراد مبتلا
• تنگی نفس در این افراد
• ضعف و عدم توانایی در ورزش کردن
• مشکلات رشد در کودکان و نوزادان که بسته به شدت و ضعف این بیماری، علائم می توانند، شدید یا ملایم باشند.
• پوست رنگ پریده و زرد از علائم ظاهری کم خونی به شمار می آید.
• خستگی و ضعف جسمانی
• رنگ پریدگی و تغییر رنگ پوست به زرد
• تنگی نفس
• احساس سبکی سر و سر گیجه
• تپش قلب
• سرد شدن دست و پاها
• ریزش موی سر
• شکننده شدن ناخن ها
• میل به خوردن خاک، یخ و نشاسته
• ورم زبان
• سندرم پای بی قرار
• ترک های گوشه لب
• عدم تمرکز و خواب آلودگی

علائم کم خونی در مردان

• خستگی مفرط
• رنگ پریدگی
• ضربان قلب
• ناخن های شکننده
• احساس سردی در دست ها و پاها
• درد زبان یا التهاب

سردرد های مزمن از علائم این بیماری در مردان و اکثر مبتلایان به این بیماری است.
همچنین از علائم سردرد کم خونی می توان به احساس سبکی در سر و سرگیجه در افراد مبتلا به این بیماری اشاره کرد.

تشخیص کم خونی از طریق آزمایش خون

به طور کلی هر فرایندی که می تواند طول عمر طبیعی یک گلبول قرمز را مختل کند، ممکن است باعث کم خونی شود. طول عمر طبیعی گلبول قرمز معمولا حدود 120 روز است. گلبول های قرمز در مغز استخوان ساخته می شوند
یک پزشک می تواند با آزمایش خون آنمی یا همان کم خونی را تشخیص دهد. این آزمایش موارد زیر است:

آزمایش خون کامل (CBC) : یک شمارش کامل خون (CBC) معمولا اولین آزمایش است که پزشک استفاده می کند. CBC میزان عناصر خون را اندازه گیری می کند، از جمله:

• گلبول های قرمز (RBCs)
• سلول های سفید خون (WBCs)
• هموگلوبین
• هماتوکریت
• پلاکتها

 عوارض کم خونی برای بدن

اگر کم خونی به صورت درمان نشده باقی بماند می تواند منجر به بروز عوارض زیر شود:

خستگی شدید؛ کم خونی شدید آنچنان شما را خسته می کند که ممکن است حتی نتوانید کارهای روزمره خود را انجام دهید.

عوارض کم خونی بارداری : خانم های باردار که دچار کم خونی ناشی از کمبود فولات می شوند، بیش از سایرین در معرض ابتلا به عوارض خاص مانند زایمان زودرس قرار می گیرند.

مشکلات قلبی و عروقی : کم خونی باعث ضربان قلب تند و نامنظم یا آریتمی می شود.

راههای پیشگیری از کم خونی

• استفاده از منابع غذایی حاوی آهن مثل انواع گوشتها (قرمز، ماهی ، مرغ) ، جگر ،تخم مرغ ،حبوبات (عدس،لوبیا) ، سبزیهای تیره (اسفناج ، جعفری )
• استفاده از منابع غذایی غنی از ویتامین ث که باعث افزایش آهن غذا میشود مانند مرکبات ، سبزی تازه ( سبزی خوردن ، گوجه فرنگی ، کلم ، کاهو ، فلفل دلمه ای ، حبوبات و غلات )
• استفاده از میان وعده های غنی از آهن مثل کشمش ،انجیر، بادام ، گردو ،برگه هلو و خرما
• مصرف نکردن چای ، قهوه یک ساعت و یا دو ساعت پس از غذا
• رعایت بهداشت فردی و استفاده ار آب سالم و ضدعفونی و سبزی و میوه

تغذیه و کم خونی

برای پیشگیری از کم خونی علاوه بر داشتن سبک زندگی سالم و انجام ورزش، تغذیه هم نقش مهمی ایفا می کند. اگر بخواهیم دچار کم خونی ناشی از فقرآهن نشویم باید حتما از منابع آهن، اسیدفولیک و ب ۱۲ استفاده کنیم که می توان آن ها رادر لبنیات، میوه و سبزیجات یافت.

البته خانواده گوشت ها هم بسیار مهمند، زیرا هم منبع غنی از ویتامین ب ۱۲ هستند و هم آهن. افرادی که گیاهخوارهستند، ابتدا از لحاظ تامین ویتامین ب ۱۲ مشکلی ندارند، اما بعد ۳ تا ۵ سال به مرور این ویتامین را از دست می دهند و بدین ترتیب مشکلاتی مانند کم خونی خواهند داشت. ولی گیاهخوار هایی که از شیر، تخم مرغ و لبنیات استفاده می کنند معمولا دچار کمبود خاصی در این زمینه نمی شوند. در واقع باتوجه به اینکه کمبود هموگلوبین باعث کم خونی می شود یکی از راه های جلو گیری از آن تقویت بدن با تغذیه مناسب است؛ بنابراین بهترین کار در این خصوص خوردن غذا های خونساز است؛ یعنی غذا هایی که طبیعت آن ها گرم و مرطوب است؛ مثل دیزی که طبع آن، هم گرم است و هم مرطوب.

میوه هایی مانند انگور، به ویژه شیره آن هم برای خونسازی بسیار مناسب است. غذا هایی که سبزیجاتی مانند شنبلیله دارند هم در درمان کم خونی بسیار مؤثرند؛ مانند اشکنه.

خوردن کباب و انواع گوشت هم خونساز است. البته برخلاف نظر عموم، مبنی بر خونساز بودن جگر، جگر خونساز نیست، ولی اغلب دوای خوبی محسوب می شود، نه غذایی خوب؛ یعنی فرد هنگام بیماری می تواند از آن استفاده کند، ولی به عنوان غذای روزانه نمی توان زیاد از آن استفاده کرد، چون خون را غلیظ می کند. سبزیجاتی مثل کرفس و اسفناج یا غذا هایی حاوی کشک مانند کشک بادمجان و خشکباری مانند پسته و خرما هم بسیار خونساز هستند.

بهترین مواد غذایی برای کم خونی

اکنون که با اهمیت آهن و ویتامین B۱۲ آشنا شدید، دنبال کردن یک رژیم غذایی سرشار از این مواد مغذی برای بیماران مبتلا به کم خونی منطقی به نظر می رسد. متاسفانه، یکی از بهترین مواد غذایی برای بیماران مبتلا به کم خونی یکی از نامطمئن ترین نمونه ها نیز محسوب می شود:

جگر: جگر گاو یا مرغ دارای سطوح چشمگیر آهن و ویتامین B۱۲ است. طی یک مطالعه، بسیاری از بیماران مبتلا به کم خونی که چند وعده جگر و پیاز را به برنامه غذایی هفتگی خود اضافه کرده بودند، فواید چشمگیر آن در بهبود خلق و خو و سطوح انرژی را گزارش کردند.

از دیگر مواد غذایی سرشار از آهن و/یا ویتامین B۱۲ می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• گوشت گاو تغذیه شده با علف
• گوشت گوسفند تغذیه شده با علف
• بوقلمون
• صدف
• مرغ
• صدف سیاه

از منابع غیر گوشتی و غذای دریایی آهن و/یا ویتامین B۱۲ می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• اسفناج
• چغندر
• دانه های کدو تنبل
• بروکلی

در شرایطی که سبزی های برگدار تیره برای بیماران مبتلا به کم خونی مفید هستند، اما محتوای آهن و ویتامین B۱۲ آنها قابل مقایسه با همتایان گوشتی خود نیست. بر همین اساس، افرادی که رژیم های غذایی گیاهخواری یا وگان را دنبال می کنند در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به کم خونی قرار دارند.

هر فردی که قصد دارد یک رژیم غذایی گیاهی را آغاز کند یا در حال مصرف آن است باید با یک متخصص سلامت درباره روش های موثر پرهیز از کم خونی صحبت کند.

بدترین مواد غذایی برای کم خونی

بیماران مبتلا به کم خونی باید از مصرف برخی مواد غذایی پرهیز کنند زیرا می توانند در جذب آهن اختلال ایجاد کنند. به عنوان مثال، غذاهای سرشار از مواد شیمیایی که به نام تانن ها شناخته می شوند می توانند جذب آهن را دشوار سازند. از جمله این غذاها می توان به ذرت و انگورها اشاره کرد.
بیماران مبتلا کم خونی باید مراقب میزان مصرف کلسیم، کافئین، حبوبات و غلات نیز باشند. تمام این خوراکی ها نشان داده اند که می توانند اثری منفی بر جذب آهن در جریان خون داشته باشند.
همچنین، از مصرف شیر زمانی که پروتئین مصرف می کنید، پرهیز کنید. شیر سرشار از کلسیم جذب آهن از وعده غذایی را تقریبا غیرممکن می سازد

درمان خانگی کم خونی

یکی از بیماری های رایج امروزی کم خونی است که ارتباط مستقیمی با تغذیه دارد، اما علاوه بر تغذیه می توان از طریق درمان گیاهی این بیماری را مهار کرد.

افسنتین، گیاهی است شفابخش که هم به طور وحشی می روید و هم آن را کشت می کنند و براحتی می توانید آن را از عطاری ها تهیه کنید. ۵ تا ۶ گرم از برگ این گیاه را در یک لیتر آب جوش بریزید و چند دقیقه آن را بجوشانید و بعد بگذارید خنک شود.

آن را صاف کرده و با کمی عسل شیرین کرده و قبل از ناهار و شام یک فنجان از آن را میل کنید. این جوشانده برای رفع کم خونی و لاغری بسیار موثر است. انگور به علت داشتن آهن، منگنز و منیزیم برای درمان کم خونی بسیار موثر است؛ البته انگور شیرین با پوست نازک.

نوشیدن روزانه ۳ تا ۵ فنجان شربت بارهنگ کم خونی را از بین می برد.

۲۰ گرم از آب تره را با عسل مخلوط کرده و روزانه ۲ تا ۳ فنجان از آن را میل کنید که درمان کامل و خوبی برای کم خونی است.

۲۰ گرم جو پوست کنده را در یک لیتر آب سرد بریزید و بجوشانید و آب اول آن را دور ریخته و دوباره یک لیتر آب روی آن بریزید و یک ربع بجوشانید و صاف کنید و پس از هر وعده غذا یک فنجان از آن را بنوشید.

کسانی که دچار کم خونی هستند یک روز در میان بعد از وعده غذایی پنج، شش عدد فندق خام بخورند.

برگ های کلم سبز و قرمز خام را به صورت سالاد قبل از هر وعده غذایی میل کنید. برگ های کلم دارای کلسیم و گوگرد فراوان بوده و بسیار برای کم خونی مفید است.

جوشانده برگ یا پوست گردو بهترین دارو برای کم خونی است.

۲۰ تا ۳۰ گرم از برگ های خشک گزنه را در نیم لیتر آب سرد بریزید و ۳ تا ۵ دقیقه بجوشانید و سپس ۱۰ دقیقه کنار بگذارید تا دم بکشد، بعد آن را صاف کنید و روزی ۳، ۴ بار و هر بار یک فنجان از آن را بنوشید که برای کم خونی بسیار موثر است.

حدود ۵ گرم از ریشه خشک ریواس را به صورت پودر درآورید و داخل یک لیوان آب ولرم حل کرده و با عسل شیرین کنید و خوب هم بزنید و هر روز قبل از غذا یک فنجان از آن را بنوشید.

داشتن تغذیه خوب و مناسب همراه با گیاهان دارویی می تواند بسیاری از بیماری ها را معالجه و ریشه کن کند، پس از معجزه این مواد غافل نشوید.